ساختار مرموز «چشم صحرا» چیست و کجاست؟

«چشم صحرا» یا «چشم آفریقا» یک گنبد صخره‌ای غول‌پیکر است که حلقه‌های متحدالمرکزی روی آن تراشیده شده و وقتی از بالا به آن نگاه کنید مانند یک مارپیچ غول‌پیکر به نظر می‌رسد. به گفته آژانس فضایی اروپا (ESA)، این چشم از فضا قابل‌رویت است و از زمان نخستین مأموریت‌های خدمه‌دار در دهه ۱۹۵۰، برای فضانوردان و دانشمندان شناخته‌شده است. 

 تخمین زده می‌شود قطر چشم صحرا بین ۴۰ تا ۵۰ کیلومتر باشد. این چشم یک دایره تقریباً کامل را در صحرای موریتانی تشکیل می‌دهد که در آغاز موجب شد دانشمندان فکر کنند ساختاری ناشی از برخورد سنگ آسمانی است. با این حال، تحقیقات بعدی نشان داد این گنبد در طول دوره کرتاسه (بین ۱۴۵ تا ۶۶ میلیون سال پیش) بر اثر بالا آمدن تکتونیکی شکل گرفته و در اثر فرسایش، خاک روی آن کنار رفته و به صورت سنگی باقی مانده است. 

چشم صحرا میان دریای عظیمی از شن معروف به اِرگ اودان که تقریباً ۵۶۰ کیلومتر از شرق تا مالی امتداد دارد، به چشم می‌آید. اِرگ‌ها مناطقی از بیابان هستند که حداقل ۱۲۵ کیلومتر مربع وسعت دارند و دارای ماسه‌های بادزده با پوشش گیاهی کم یا هیچ پوشش گیاهی هستند. این چشم حدود ۲۰۰ متر بالاتر از شن‌های اطراف است، شن‌هایی که تا لبه جنوبی آن بالا می‌آیند و گاهی بخش‌هایی از سازه را در عکس‌ها مبهم می‌کنند. 

مرکز چشم صحرا، فلات گردی از سنگ آهک است. بقیه چشم از این فلات به صورت دایره‌ای از برجستگی‌ها و شیارهایی که توسط باد و آب در طول سالیان حجاری شدند، پایین می‌آید. برجستگی‌ها بیشتر از جنس کوارتزیت مقاوم هستند، در حالی که شیارها از سنگ‌های رسوبی با مقاومت کمتر تشکیل شدند که سریعتر از بین می‌روند. 

چشم صحرا یک شگفتی زمین‌شناسی است، اما از اهمیت باستان‌شناسی هم برخوردار است. در حفاری‌ها ابزار آشولی و پیش‌آشولی با قدمت ۲ میلیون سال کشف شده که با دو گونه از اجداد انسان باستانی مرتبط هستند: هومو ارکتوس و هومو هایدلبرگنسیس. 

طرفداران اسطوره‌ی ردشده‌ی آتلانتیس (یک جزیره «گمشده» افسانه‌ای که برخی آن را یک جامعه پیشرفته و اتوپیایی ایده‌آل می‌دانند) ادعا می‌کنند چشم صحرا مدرکی از شهری است که افلاطون در دیالوگ‌های تیمائوس و کریتیاس خود توصیف کرده است. 

کن فِدِر، استاد بازنشسته باستان‌شناسی در دانشگاه ایالتی کانکتیکات، پیش از این گفته بود: «باستان‌شناسی و زمین‌شناسی مدرن با هم حکم آشکاری ارائه می‌دهند مبنی بر این که تمدن بزرگی به نام آتلانتیس وجود نداشته است.» 

وقتی زمین‌شناسی به قدر کافی مدرک ارائه می‌کند، نیازی به رجوع به اسطوره‌شناسی برای پاسخ نیست.