خواص باورنکردنی گیاه دارویی «کلپوره» یا «مریم نخودی»

امروز با رونق علم پزشکی و تولید انواع دارو‌ها درمان بسیاری از بیماری‌ها از شیوه سنتی فاصله گرفته است. با این حال بسیاری از پزشکان و متخصصان طب سنتی توصیه می‌کنند که از گیاهان دارویی به عنوان مکمل برای درمان بیماری استفاده کنیم. گیاهان دارویی نسبت به دارو‌های شیمیایی دارای اثربخشی بهتر و عوارض کم‌تری هستند.

به گزارش فرارو، "کَلپوره" یکی دیگر از ارزشمندترین گیاهان دارویی بومی کشورمان است. با این‌که اثربخشی این گیاه در درمان برخی از امراض قابل توجه است؛ اما جزء گیاهان دارویی ناشناخته به حساب می‌آید. در این مطلب قصد داریم به معرفی گیاه "کَلپوره" و اثرات باورنکردنی این گیاه در درمان بیماری‌ها بپردازیم.

گیاه کلپوره نمدی یا مریم نخودی با نام انگلیسی Germanders و نام علمی Teucrium polium از خانواده نعناعیان یا Lamiaceae و بومی مدیترانه، شمال آفریقا و جنوب غرب آسیاست. این گیاه بیش‌تر در دشت‌ها، علفزار‌ها و دامنه کوه‌ها می‌روید. گیاه کلپوره در بیش‌تر مناطق ایران شامل نواحی مختلف شمال، غرب، جنوب و مرکز کشور شناسایی شده است.

کلپوره گیاهی بوته‌ای به ارتفاع ۱۰ تا ۵۰ سانتی‌متر است. این گیاه با شاخه‌های منشعب و متراکم و پوشیده از کرک‌های نمدی و سفید رنگ توصیف می‌شود. گل‌های گیاه کلپوره اواخر بهار تا اواسط تابستان به صورت دسته‌ای در راس گیاه شکوفا می‌شوند. رنگ گل‌ها در گونه‌های مختلف این گیاه متفاوت است. بیش‌تر گیاهان کلپوره‌ای که در ایران می‌رویند، دارای گل‌های سفید هستند.

بومیان هر منطقه بیش از هر کسی به گیاهان دارویی و اثرات درمانی آن‌ها آشنا هستند. گیاه دارویی کلپوره گیاهی ارزشمند در زمینه طب گیاهی است که از قدیم مورد استفاده قرار می‌گرفته است. در سال ۱۷۵۳ میلادی گیاه‌شناس و پزشک سوئدی "کارل لینه" برای اولین بار این گیاه را نام‌گذاری علمی کرد. این گیاه دارویی در مناطق مختلف دنیا به اسامی متفاوتی توصیف می‌شود. سیزاب کوهی و آویشن گربه از معروف‌ترین این نام‌هاست. هلپه، چز کوهی، مریم نخودی و گل پنبه‌ای از جمله نام‌های گیاه دارویی کلپوره و ارقام مختلف این گیاه در ایران است.

این گیاه دارویی مانند بسیاری از گیاهان مربوط به خانواده بزرگ نعناعیان (گیاه آویشن، پونه، نعناع، رزماری، اسطوخودوس، مریم گلی، مرزه، ریحان و بادرنجبویه) خاصیت گرم و خشک دارد.

سرشاخه‌های گل‌دار و برگ‌های انتهایی گیاه حاوی اسانس هستند و خاصیت دارویی دارند. مزه گیاه کلپوره تلخ است؛ اما گیاه بسیار معطر و خوشبوست. گیاه کلپوره در طب سنتی دارویی تب‌بر، اشتهاآور، ضد تشنج، نیرو دهنده، ضد التهاب و ضد درد است.

از قدیم گیاه را برای کاهش قند خون، کاهش چربی خون، رفع مشکلات گوارشی، درمان اسهال و دل درد، کاهش فشار خون و رفع عفونت‌های مجاری ادرار مصرف می‌کردند. اخیرا آزمایشات و مطالعات متعدد ترکیبات دارویی اسانس گیاه کلپوره را شناسایی کرده‌اند که در ادامه به اثرات اثبات شده این گیاه در درمان بیماری‌ها می‌پردازیم.

از مهم‌ترین فرآورده‌های گیاه کلپوره عصاره خوراکی، روغن و عرق کلپوره است. روغن این گیاه برای استعمال خارجی و عرق گیاه کلپوره خوراکی است.

تحقیقات علمی نشان داده‌اند که گیاه کلپوره دارای اثرات ضد التهابی، آنتی اکسیدانی، تب‌بر، ضد درد و ضد میکروب است. این گیاه حاوی مقادیری تانن، لینالول، ترپنوئید، ساپونین، استرول، فلاونوئید و لوکوآنتوسیانین است.

گیاه کلپوره خاصیت ضد باکتری دارد. براساس آخرین مطالعات انجام شده اسانس گیاه دارویی کلپوره دارای اثر ضد باکتری"سالمونلا تیفی موریوم" است. این باکتری از عوامل مهم بسیاری از مسمویت‌های غذایی است. در مطالعه دیگری اسانس کلپوره بیشترین تاثیر ضد باکتریایی را روی باکتری "باسیلوس سرئوس" نشان داد.

باکتری باسیلوس سرئوس یکی از انواع باکتری‌های گسترده در طبیعت است که مصرف آن به همراه مواد غذایی می‌تواند موجب اسهال و تهوع شود. این نوع باکتری نیز یکی از مهم‌ترین عامل‌های مسمویت غذایی است.

به همین دلیل است که بومیان و مردمان گذشته از این گیاه در درمان مسمویت‌های غذایی و رفع علائم مسمومیت، چون اسهال و استفراغ استفاده می‌کردند. در طب سنتی از جوشانده کلپوره برای رفع دل درد نوزادان نیز بهره می‌بردند. این گیاه در درمان اسهال و دل‌پیچه معجزه می‌کند.

برای درمان مسمومیت بزرگ‌سالان کافی است یک قاشق غذاخوری از کلپوره خشک و کوبیده شده را کاملا با آب بشویید و آن را شبیه قرص با آب میل کنید. مزه این گیاه ممکن است آزار دهنده باشد؛ اما درمان‌گر خوبی است. توجه کنید که استفاده بیش از حد این گیاه می‌تواند عوارض منفی داشته باشد. این نکته را فراموش نکنید که اگر به نعناع یا پونه حساسیت دارید، ممکن است به کلپوره هم حساسیت داشته باشید.

یکی از مهم‌ترین فواید گیاه کلپوره در طب سنتی اثر کاهش قند خون این گیاه در افراد دیابتی است. طبق آزمایشات حیوانی که با عصاره گیاه کلپوره انجام گرفته است، مشخص شد که مصرف دز معینی از عصاره این گیاه غلظت گلوکز و تری گلیسیرید خون را در موش‌های دیابتی کاهش می‌دهد.

نکته مهم این است که ترکیبات موجود در گیاه کلپوره محرک ترشح انسولین نیست و قادر به تقویت ترشح انسولین القا شده با گلوکز نیستند؛ بلکه اثر کاهش قند خون این گیاه به دلیل ترمیم سلول‌های آسیب دیده پانکراس و افزایش فعالیت سلول‌های کبدی است. بیش‌تر آزمایش‌های صورت گرفته روی نمونه‌های حیوانی متمرکز بود، اما برای اثبات اثر گیاه کلپوره بر کاهش قند خون در انسان به مطالعات دقیق انسانی نیاز است.

شیوع بیماری‌های قلبی_عروقی در بین جوامع امروزی بسیار بالاست. پیشگیری و درمان این نوع بیماری‌ها جزء اولویت‌های درمانی در بسیاری از کشور‌ها به شما می‌رود. پس بهتر است با مصرف غذا‌های سالم و ورزش روزانه از ابتلا به چنین بیماری‌هایی جلوگیری کنیم. تاکنون دارو‌های موثری برای درمان یا پیشگیری از فشار خون بالا تهیه شده است.

اما قبل از این حکیمان مصرف دارو‌های گیاهی را برای کاهش فشار خون بیماران توصیه می‌کردند. کلپوره از معروف‌ترین دارو‌های گیاهی است که از قدیم در طب سنتی برای کاهش فشار خون مصرف می‌شد. جالب است بدانید که نتایج یک آزمایش روی نمونه‌های حیوانی نشان داد که عصاره گیاه دارویی کلپوره اثر مثبت بر قلب دارد. مطالعات نشان می‌دهند که ترکیبات دارویی موجود در گیاه کلپوره موجب کاهش فشار خون می‌شوند.

گیاه کلپوره خاصیت بالای آنتی اکسیدانی دارد. ترکیبات موجود در عصاره این گیاه می‌تواند در مقابل رادیکال‌های آزاد مضر مقابله کند و جلوی سرطانی شدن سلول‌ها را بگیرد. گیاه دارویی کلپوره از طریق تغییرات میتوکندری فعالیت ضد سرطانی ایجاد می‌کند.

تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که عصاره متانولی گیاه کلپوره اثرات سیتوتوکسیک و آپوپتوزی را در دارو‌های شیمی درمانی در برابر یک گروه از سلول‌های سرطانی تقویت می‌کند. این موضوع مشخص می‌کند که عصاره متانولی کلپوره می‌تواند یک عامل موثر و ایمن شیمی درمانی برای درمان سرطان باشد.

سال‌هاست که از گیاه کلپوره برای ترمیم زخم و سوختگی استفاده می‌کنند؛ ولی این موضوع تا همین یک دهه اخیر از نظر علمی مورد بررسی قرار نگرفته بود. خوشبختانه مطالعه‌ای در این زمینه صورت گرفته است که نشان می‌دهد ساختار شیمیایی مواد موجود در عصاره کلپوره در بهبود زخم‌های سطحی و سوختگی موثر هستند. این مطالعه روی گروه‌هایی از موش‌های آزمایشگاهی انجام شده است. طی این تحقیق موش‌هایی برای درمان به کار گرفته شدند که در همه آن‌ها سوختگی عمدی اتفاق افتاده بود.

گروهی با عصاره کلپوره مورد درمان قرار گرفته بودند و گروهی دیگر بدون هیچ‌گونه درمانی بررسی می‌شدند. نتیجه مشخص کرد که گروه موش‌هایی که با عصاره کلپوره درمان شدند، زخم و سوختگی آن‌ها بدون ایجاد التهاب و عفونت سریع‌تر درمان شد.

اگرچه این آزمایش روی نمونه‌های حیوانی متمرکز بود؛ اما تاکنون اثر ضد باکتریایی و ضد التهابی گیاه کلپوره به اثبات رسیده است. امید است که در آینده از ترکیبات موثر این گیاه دارویی برای ساخت پماد‌های سوختگی و ضد عفونی استفاده شود.

زمانی که دمای بدن از مقداری مشخص بالاتر رود، تب ایجاد شده است. این افزایش دما نشانه مبارزه بدن با عوامل عفونی است. بسیاری از پزشکان توصیه می‌کنند که در زمان ابتلا به بیماری‌های عفونی نباید جلوی تب کردن خفیف را با مصرف دارو‌ها گرفت. تب باعث تسریع در روند بهبودی و نابودی سریع‌تر ویروس‌ها و باکتری‌های مضر می‌شود؛ اما در بیش‌تر موارد افزایش تب می‌تواند آزار دهنده و خطرناک باشد. در این مواقع با مصرف دارو‌هایی نظیر استامینوفن و ایبوپروفن تب بدن را کم می‌کنیم.

در زمان‌های قدیم که به چنین دارو‌هایی دسترسی نداشتند، تب شدید را با مصرف گیاهان دارویی به‌خصوصی کاهش می‌دادند. گیاه کلپوره یکی از گیاهان تب‌بر و ضد سرماخوردگی است. طب سنتی مصرف گیاه کلپوره را برای رفع تب و درمان سرماخوردگی موثر می‌داند. خاصیت ضد التهابی و ضد عفونی گیاه کلپوره التهاب و عفونت را کاهش می‌دهد و جلوی افزایش بیش از حد دمای بدن را می‌گیرد. بخور کلپوره مصرف کمی از دمنوش کلپوره یا استحمام در جوشانده خنک کلپوره می‌تواند در بیش‌تر موارد تب بدن را کم کند.

عفونت واژینال یکی از شایع‌ترین علل مراجعه زنان به پزشک است. در طب سنتی این بیماری را با گیاهان دارویی مختلف درمان می‌کردند. کلپوره یکی از گیاهان دارویی است که از دیرباز در طب سنتی برای این عارضه مورد استفاده قرار می‌گرفته است. اخیرا محققان به بررسی اثربخشی گیاه کلپوره بر عفونت‌های واژینال پرداخته‌اند. در طب سنتی برای رفع عفونت رحم توصیه شده است که از مایع جوشیده و صاف شده مخلوط برگ مورد، آویشن و کلپوره استفاده شود.

از جوشانده کلپوره نیز برای بازشدن قاعدگی استفاده می‌شده است. ترکیبات بیولوژیکی فعال در عصاره گیاه کلپوره اثرات ضد میکروبی قابل توجهی دارند. فلاونوئید‌ها و استرول‌های موجود در گیاه کلپوره مسئول فعالیت ضد التهابی در بدن هستند. همه این اثرات در این گیاه دارویی به رفع عفونت‌های دستگاه تناسلی کمک می‌کنند.

گیاه کلپوره خاصیت ضد التهابی بالایی دارد. استفاده از این گیاه می‌تواند به کاهش التهاب روده یا التهاب مفاصل در بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی کمک کند. در یک مطالعه تجربی که روی نمونه‌های حیوانی انجام گرفته است، مشخص شد که گیاه کلپوره اثرات قابل ملاحظه‌ای بر روند التیام کولیت ایجاد شده در موش سفید آزمایشگاهی دارد.

ترکیبات ضد التهابی، آنتی اکسیدانی و ضد میکروبی گیاه کلپوره باعث ترمیم زخم‌های روده‌ای در این حیوانات شد. همچنین در آزمایشات اولیه به اثرات ضد التهابی کلپوره در کاهش التهاب مفاصل پی برده‌اند. جالب است بدانید که طب سنتی مصرف گیاهان دارویی دارای طبع گرم و خشک را برای بیماری التهاب مفصلی موثر می‌داند.

• طبق بررسی‌های انجام شده گیاه کلپوره خاصیت ضد درد دارد و می‌تواند به کاهش درد‌های میگرن و سردرد‌ها کمک کند.

• گیاه کلپوره خشک حشرات را دور می‌کند. برای دفع حشرات شب مقداری از کلپوره خشک را در بالش خواب خود قرار بدهید.

• تسکین درد‌های قاعدگی از خواص گیاه دارویی کلپوره است.

• از گیاه کلپوره در جنوب آسیا برای رفع درد قلب و قفسه سینه استفاده می‌شود.

• حمام کردن با جوشانده خنک کلپوره جوش‌های بدن را از بین می‌برد.

• گَرد گل‌های کلپوره را اگر وارد بینی کنید، مخاط بینی تحریک می‌شود و ایجاد عطسه می‌کند. این خاصیت برای مواقعی است که در حفره بینی جسم خارجی گیر کرده باشد.

• با مصرف کلپوره عرق کردن زیاد در هنگام شب را درمان کنید.

• با مصرف کلپوره می‌توان اسهال، ترش کردن معده و بسیاری از مسمومیت‌ها را درمان کرد.

• مصرف دمنوش یا عرق کلپوره اثر تقویت اعصاب، ضد تشنج و نیرو دهنده دارد.

• برای درمان عفونت‌های لثه و پاک‌سازی دهان می‌توان دمنوش ولرم کلپوره را با کمی نمک ترکیب و به عنوان دهان‌شویه استفاده کنید.

• برای رفع گلودرد بیماری سرماخوردگی، آنفولانزا و کرونا جوشانده کلپوره را با نمک ترکیب و روزی سه بار غرغره کنید.

عوارض مصرف بیش از حد گیاه دارویی کلپوره

• مصرف گیاه کلپوره و فرآورده‌های آن تنها برای مدت کوتاهی مجاز است. مصرف طولانی مدت کلپوره احتمال بروز سمیت کبدی، اوره و کلسترول خون را بالا می‌برد.

• ممکن است استفاده مداوم از کلپوره موجب هپاتیت مزمن یا حاد از طریق انسداد مجاری صفراوی شود.

• خشکی دهان، سرگیجه، افزایش تعداد ضربان قلب، سردرد و یبوست از عوارض مصرف بیش از حد گیاه کلپوره است.

• بهتر است افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی، کلیوی، بزرگی پروستات و اختلالات کبدی از مصرف کلپوره بپرهیزند.

• کلپوره و فرآورده‌های آن در دوران بارداری و شیردهی ممکن است خطرناک باشند و باید با احتیاط و زیر نظر پزشک مصرف شوند.

• گرده گل‌های گیاه کلپوره ممکن است برای برخی افراد ایجاد حساسیت کند.